Kerken op Ameland
Op Ameland is altijd een grote mate van godsdienstvrijheid geweest. De heren Van Cammingha die in de periode van de Reformatie en de 80-jarige oorlog de scepter zwaaiden over de Vrijstaat Ameland streefden altijd het behoud van de zelfstandigheid van Ameland na. Als heersers over het ministaatje moesten ze behendig manoeuvreren in al het politieke geweld en hadden ze dus belang bij rust op het eiland.
Het Protestantisme kreeg vaste voet aan de grond, bezittingen van de katholieke kerk werden geconfisqueerd, maar katholieken werden niet vervolgd. Vanaf het vaste land vluchtten katholieke families naar Ameland om hier hun geloof te kunnen belijden. Ze kregen rond 1630 weer een echte kerk; ze hoefden het niet te doen met een schuilkerkje. Zo konden de Van Cammingha's de Spanjaarden te vriend houden en lieten deze de Amelander schepen met rust.
Ook de Doopsgezinden die elders in de Nederlanden vervolgd werden, vonden op het eiland een vrijplaats. Tot in de 19e eeuw vormde de Doopsgezinde Gemeenschap de grootste groep protestanten op het eiland. De Vermaning is als enige van de drie doopsgezinde kerken in Nes bewaard gebleven. Het kerkje in deze staat dateert uit 1843.
Net als elders trok de liefde zich niets aan van verschillende godsdiensten. Op Ameland leidde dit niet tot dramatische toestanden. Er werd gewoon getrouwd. De gehuwden bleven hun eigen kerk trouw. Kinderen die naar vaders kant waren vernoemd gingen met vader naar de kerk en die naar moederskant waren vernoemd kerkten samen met moeder.
NES
Nederlands Hervormde kerk Nes
De kerk is grotendeels in 1824 gebouwd op grondvesten en met behoud van de westgevel van een gebouw uit 1734. De kerk beschikt over een eenvoudige preekstoel en twee rijk versierde lichtarmen. Het orgel is van fa. L. van Dam en Zonen, het front stamt uit 1868 en het instrument uit 1888.
Het is vrijwel zeker dat de westmuur uit het jaar 1732 stamt. Het huidige aanzicht van de kerk is het resultaat van een grote verbouwing in 1824, waaraan een gedenkteken in het zuidportaal ons herinnert. Bij die verbouwing werd aan de noord- en zuidmuur ene portaal gebouwd met aan twee kanten deuren. In 1913 verviel het noordportaal en kreeg het zuidportaal één ingang. Ook van deze restauratie is een gedenkteken in de zuidgevel. Dat dit noordportaal kwam te vervallen had een praktische reden: de tocht.
Interieur
Via het donkere, 19e eeuwse, ingangsgedeelte komt u in de kerkruimte. Op de noordmuur de vroeg 19e eeuwse kansel, die daar in 1913 terecht kwam. Voor die tijd was de kansel midden op de oostmuur geplaatst. Het merendeel van het overige meubilair dateert van de restauratie van het begin van de 20e eeuw.
De eenvoudige, maar ook opvallende kronen, werden in 1725 door de gemeente geschonken. Dit gebeurde als blijk van waardering voor het enthousiasme van ds. Mazade, die twee keer per week 's avonds een z.g. liefdepreek hield. Één en ander betekent dus dat het kerkgebouw er in 1725 waarschijnlijk al stond. Het is niet uitgesloten dat met de komst van ds. Mazade (1723) hiermee begonnen is. De ijver van deze predikant werd verder nog beloond met een fraaie bijbel op de kansel (1729) en een koperen kandelaar. Uit deze jaren stamt ook het mooie Avondmaalszilver dat nog steeds bij de gemeente in bezit is.
In de kerk treffen we nog meer schenkingen. Zo werd het orgel in 1862 geschonken door de nakomelingen van Cornelis en Pieter van Straten, die in de 18e eeuw rentmeester-fiscaal oftewel baljuw waren op Ameland.
Het allermooiste van dit kerkje zijn evenwel de beide muurschilderingen boven de kerkeraadbankjes. Ze werden daar in het begin van de 50-er jaren aangebracht en dat was in die tijd voor een protestantse kerk bepaald nog geen vanzelfsprekendheid. De schilderingen, Elia gevoerd door de raven en de wonderbaarlijke visvangst, werden gemaakt door Jan Murk de Vries voor de uiterst vriendelijke prijs van 100 gulden.
Bron: "Rij d'r eens langs! Reisgids langs Amelander Kerken en Zerken', door J.H. Strubbe.
Rooms Katholieke kerk Nes, Sint Clemens Kerk
De Neogotische kerk uit 1878 werd ontworpen door de architect Pierre Cuypers. Cuypers had in 1877 een kerk gebouwd in de Noorse plaats Halden. Noorse invloeden zijn in het ontwerp van de kerk in Nes aanwezig, al is het ontwerp ook grotendeels gebaseerd op Cuypers' kerk in Ruurlo uit 1868. De eenbeukige kerk met dakruiter heeft een hoog dak met een overhangende dakrand. De kerk bestaat voor een groot deel uit houten constructies die in Cuypers' atelier in Amsterdam werden gemaakt en pas in Nes werden geassembleerd. De kerk is rond 1958 uitgebreid met twee lage transepten onder architectuur van Herman van Wissen. Het hoogaltaar is uit 1885 en de gebrandschilderde ramen uit 1897. De kerk is een rijksmonument. De kerk staat aan de Kardinaal De Jongweg, vernoemd naar de in Nes geboren Johannes de Jong (1885-1955).
Door brand verwoest
De kerk werd in de vroege ochtend van 5 februari 2013 geheel door brand verwoest. De pastorie en een bijgebouw bleven wel behouden. De kerk is herbouwd en sinds eind 2016 weer in gebruik.
Geschiedenis
Uit diverse bronnen is bekend dat tussen 1587 en 1627 geen Rooms-Katholieke zielszorg werd beoefend op het eiland. De erfheren Van Cammingha waren weliswaar allemaal niet even protestant, maar de Rooms-Katholieke religie werd verboden. Na 1627 komt daar een kentering in en dat is het startsein voor de vaste missie-statie van de Jezuïeten. Deze godsdienstvrijheid leidde er toe dat er in 1630 (anderen noemen het jaar 1645) in Nes een kerkje werd gebouwd dat aan St. Clemens, de patroon van de zeevaarders, was gewijd. In 1646 kwam in elk geval de eerste vaste bedienaar van deze missiepost. Dit kerkje, dat aan de Ballumerweg staat, is gebruikt tot de huidige St. Clemenskerk gereed kwam in 1879. In 1832 vond de laatste verbouwing plaats, terwijl de kerk tegenwoordig als boerderij dienst doet. De sporen van het verleden zijn met name bij de ramen nog goed zichtbaar.
De bouwgeschiedenis van de St. Clemenskerk heeft haar begin in de zeventiger jaren van de 19e eeuw. De toenmalige pastoor O.A. Scholten, begon via het dagblad "De Tijd" een actie om geld in te zamelen voor de nieuwbouw van een kerk. Al vrij snel is er geld genoeg ingezameld en kan het plan worden verwezenlijkt. De bouw van de kerk is begonnen in 1878 en in oktober 1879 werd de kerk plechtig ingewijd. De kosten voor de bouw bedroegen 17.000 gulden.
Pierre Cuypers
De St. Clemens kerk werd gebouwd door de 19e eeuwse bouwmeester P.H.J. Cuypers uit Roermond. Deze architect was dé man in Nederland van de neogotiek, wat niet verwonderlijk is voor iemand die bij de Fransman Violet le-Duc in opleiding is geweest. Tot Cuypers bekendste creaties behoren ongetwijfeld het Rijksmuseum en het Centraal Station in Amsterdam en de Viluskerk te Hilversum. Hoewel ook de St. Clemenskerk duidelijke neogotische sporen vertoont, nam Cuypers voor deze kerk zijn voorbeeld aan de Noorse stavenkerkjes.
Bron: "Rij d'r eens langs! Reisgids langs Amelander Kerken en Zerken', door J.H. Strubbe.
Federatie Doopsgezind- gereformeerd Nes, De Vermaning
Aan het Vermaningspad te Nes staat de oudste Doopsgezinde kerk van Ameland. Het is nog de oude Vermaning van de Waterlandse gemeente in Nes. Na de algehele hereniging in 1854 werd in het jaar daarop de Jan Jacobskerk afgebroken.
Deze kerk dateerde uit 1650. Eenzelfde lot had de kerk van het Foppe Onesvolk al in 1804-1805 ondergaan. In Nes waren er tot 1804 nl. drie Doopsgezinde gemeenten!
Kerkenraadskamertje
De huidige Vermaning werd voor het laatst in 1843 echt verbouwd. De kerkenraadskamertjes aan de oostkant werden toen gebouwd, de muren verhoogd en de kap veranderd. Ook de inrichting dateert voor het grootste gedeelte uit die tijd.
Uiterste soberheid
Het interieur wordt gekenmerkt door een uiterste soberheid en laat de bezoeker nog iets ervaren hoe het vroeger in de schuilkerken geweest moet zijn. De kleine kansel, de stoelen, het harmonium, het geeft de indruk van een huiskamer waar de gemeente bij elkaar komt.
Menno-huisje
Aan deze kerk is een klein huisje gebouwd. Dit huisje wordt volgens het bordje op de gevel het ‘Menno-huisje’ genoemd, maar dit huisje heeft niets met de kerk of de Doopsgezinde gemeente te maken. Het geheel wekt wel de indruk dat het hier oorspronkelijk om een boerderij is gegaan, die later wellicht tot kerk werd omgebouwd.
Uit: Rij d’r eens langs! Reisgids langs Amelander Kerken en Zerken door J.H. Strubbe
BALLUM
Kerk Ballum
Aan de hoofdstraat (Van Camminghastraat) staan twee kerken. Breng zeker een bezoekje aan de in 1832 gebouwde
Nederlands-hervormde Kerk. Dit bijzondere kerkje is in het hoogseizoen te bezichtigen.
In deze kerk kun je het mooiste kunstwerk van het eiland bekijken namelijk een zeer fraaie kansel (een uit 1604 houtsnijwerk).
De huidige Hervormde Kerk is niet het eerste kerkgebouw van het dorp. Eerder stond er aan de zuidkant, midden op de huidige begraafplaats een kapel. De kapel was toegewijd aan St. Barbara en hoorde bij de nabijgelegen Jelmerastate (op de plek van het huidige gemeentehuis) van de Heren van Cammingha.
De Heren van Cammingha
Het slot werd vermoedelijk aan het begin van de vijftiende eeuw gebouwd. De kapel, die tevens dienst deed als dorpskerk, zal waarschijnlijk uit dezelfde tijd gedateerd hebben. Toen Wijtse van Cammingha in zijn testament verantwoording gaf van zijn beheer over het familievermogen, verklaarde hij ook grote sommen geld besteed te hebben ‘aan de opbouw van de kerk’. Waarschijnlijk doelde hij daarmee op een restauratie van de kapel.
Na zijn dood in 1641 werd hij bijgezet in de grafkelder van de familie voor het altaar van de slotkapel. Deze grafkelder met zeer fraai bewerkte afdeksteen bevindt zich nog steeds, onder het baarhuisje, op de begraafplaats (sleutel op verzoek verkrijgbaar op het gemeentehuis).
Geschiedenis van de kansel
Pronkstuk van de kerk is de prachtig gebeeldhouwde kansel. En zoals dat vaker gebeurd is, zijn er legendarische verhalen verteld over deze kansel. Zo heeft men lang willen beweren dat de kansel gemaakt was door Amelander walvisvaarders, die door het snijwerk hun eindeloos durende reizen wat gekort zouden hebben. Inmiddels weten wij beter en is het eigenlijk een raadsel waar zo’n verhaal vandaan gekomen is.
De toren, baken voor de scheepvaart
De toren vlak voor de kerk is geen kerktoren in de eigenlijke zin van het woord. Hij stond er namelijk al veel eerder dan de kerk. Ter vervanging van een houten luidtoren in het jaar 1755 gebouwd, diende deze toren als baken voor de scheepvaart langs Ameland en voor het ophangen van een luidklok die in vroeger tijden de dagindeling aangaf en de belangrijkste gebeurtenissen in het dorps- en familieleven bekend maakte.
Franse tijd
In 1870 werd de toren nog eens twee en een halve meter verhoogd door Cornelis Mosterman uit Nes. Boven de deur aan de westkant bevindt zich een steen waarop het vroegere wapen van de Friese Nassau’s te zien was. Maar zoals zovele andere is ook dit wapen er in de Franse tijd afgeslagen.
Hollum
Ned.Hervormde Kerk (Sint-Magnuskerk)
De Sint-Magnuskerk is een kerkgebouw in Hollum op Ameland
De kerk was oorspronkelijk gewijd aan Sint-Magnus. De laatgotische eenbeukige kerk uit de 15e eeuw met steunberen en vijfzijdig gesloten koor verrees op de plaats van een oudere kerk waarbij de kloostermoppen werden hergebruikt. De grote zadeldaktoren van drie geledingen is geïnspireerd op de torens van de Martinikerk in Bolsward en de Sint-Vituskerk in Stiens.
In 1569 verwoestten de Watergeuzen de kerk. Herstelwerkzaamheden vonden pas in 1678 plaats. In 1879 was er een restauratie van de kerk en in 1896 van de toren. De restauratie van 1970-'72 werd uitgevoerd naar plannen van P.L. de Vrieze.
Het interieur wordt gedekt door een houten tongewelf. De preekstoel en het doophek dateren uit de 17e eeuw en de drie kaarsenkronen uit 1775. Er is een scheepmodel van een driemaster uit Canada.
Het orgel uit 1894 is gemaakt door Bakker & Timmenga als eenklaviersorgel. In 1978 is door de firma Reil een tweede klavier toegevoegd.
De kerk en de kerktoren zijn rijksmonumenten.
Herenwegkerk Hollum
De Herenwegkerk in Hollum is het huis van de federatie doopsgezind-gereformeerd op Ameland, een in de Nederlandse kerkgeschiedenis uniek samenwerkingsverband tussen twee geloofsrichtingen. De kerk is in 1867 gebouwd als Doopsgezinde kerk, een Vermaning. Het is een eenvoudig kerkgebouw, al is de aankleding wat rijker dan de vroegere doopsgezinde kerk van Ballum, die nu is omgebouwd tot hotelsuites.
Die verrijking vinden we terug in de buitenmuren, vooral die aan de voorkant. Daar zien we een gelede muur met lisenen, uitspringend metselwerk met een decoratieve functie, en rondboogfriezen, verfraaiingen die als doel hadden de krachten naar de muur te geleiden.
Het interieur is ook wat rijker, met een fraaie kansel en daarboven een pijporgel, De naar verhouding forse liturgische ruimte voor de kansel is een ander opvallend element.
Maar het verhaal achter de bouw is eigenlijk nog mooier. Om een einde te maken aan conflicten tussen katholieken en hervormden over het bezit van oude kerken stelde de regering in 1824 een regeling in, die het kerkgenootschappen mogelijk maakte nieuwe kerken te bouwen of oude kerken te verbouwen. In de de praktijk kwam dit vaak neer op nieuwbouw. Het ontwerp behoefde ook de goedkeuring van de ingenieurs van Waterstaat, maar vaak werden het gebouwen die pasten in de bouwstijl van die tijd, In de tweede helft van de negentiende eeuw neogotiek, daarvoor neoclassicistisch. Er kwam nogal wat kritiek. 'Wat er staat is Waterstaat', werd vaak ten onrechte gezegd over kerken die volgens die regeling tot 1875 werden gebouwd. Feit is wel dat veel kerken in die periode op elkaar leken. Een versierde voorgevel, getooid met een kleine houten klokkentoren. De Herenwegkerk is een voorbeeld van kerken die in de Waterstaatstijl zijn gebouwd,
De kansel.
Het orgel is in 1903 gebouwd door de Leeuwarder orgelbouwers Bakker en Timmenga, die negen jaar eerder ook het orgel in de hervormde kerk hadden gebouwd. Het is een eenklaviersorgel. In 2006 is het orgel gerestaureerd. De in 2011 overleden organist Jan Jongepier gaf adviezen.
Een zoekplaatje voor Amelanders. In de tijd dat het orgel nog niet werd 'aangedreven ' door een motor, moesten vrijwilligers lucht in de orgelpijpen pompen. Zij kerfden hun initialen in de zijkant van het orgel.
Westerlaankerk Hollum
De gereformeerde Westerlaankerk in Hollum is in 1923 gebouwd naar plannen van aannemer Warringa. Hij heeft een voor die tijd kenmerkend exterieur en interieur. Het is een typische 'preekkerk', veel zitplaatsen en weinig liturgische ruimte. De eerste preek in 1923 ging over psalm 96, vers 8, waarin David de gelovigen oproept de Heer de eer te geven die hem toekomt. Die tekst staat nu nog boven de deur.
Anno 2018 wordt de kerk niet meer gebruikt voor wekelijkse kerkdiensten. De kerk is eigendom van de Federatie Doopsgezind-Gereformeerd, die haar diensten in de Herenwegkerk houdt.
Wekelijks worden er in de Westerlaankerk zogenoemde Taizé-vieringen gehouden.
De kerk is in november een van de locaties van Kunstmaand Ameland.
De preekstoel is destijds geschonken door de gereformeerde gemeente van Leeuwarden en heeft gestaan in een noodgebouw dat dienst deed in een tijd dat de Koepelkerk werd gebouwd. Een klein luidtorentje dat in 1946 werd verwoest door een storm is in 1995 herbouwd.
De kerk behoort sinds 2010 tot de Federatie Doopsgezind-Gereformeerd Ameland
Een luidtorentje bekroont de kerk.
Het orgel staat boven de kansel.